نخستین پیوند موفق مغز استخوان در اواخر دهه ۱۹۵۰ توسط دکتر ای . دونال توماس در کوپرزتاون نیویورک بر روی دوقلوهای همسانی انجام شد که یکی از آن ها ، مبتلا به لوکمی بود.
نخستین پیوند مغز استخوان در اروپا ، در سال ۱۹۵۹ توسط یک سرطان شناس فرانسوی به نام ژرژ ماته بر روی ۵ کارگر صنایع هسته ای اهل یوگسلاوی که مغز استخوانشان در اثر یک انفجار در مرکز هسته ای وینکای یوگسلاوی ، به شدت آسیب دیده بود انجام شد . البته هیچ یک از این پیوندها ، موفقیت آمیز نبود .
نخستین پیوند مغز استخوان موفق انجام شده در بیماران غیر هم خانواده، بازهم توسط دکتر توماس در سال ۱۹۷۲، در بیمار ۵ ساله مبتلا به نقص ایمنی مختلط شدید SCID انجام شد. نمونه مغز استخوان اهدایی از یک بیمار دانمارکی گرفته شده بود.
اولین پیوند سلول های بنیادی مغز استخوان در ایران در تاریخ ۱۳۶۹/۱۲/۱۳ در مرکز تحقیقات هماتولوژی، انکولوژی و پیوند مغز استخوان بیمارستان دکتر علی شریعتی تهران توسط دکتر اردشیر قوام زاده و همکاران، به انجام رسید و از آن زمان تا پایان سال 1402، بیش از ۱۵۰۰۰ عمل پیوند مغز استخوان در مراکز پیوند سراسر کشور انجام شده است.
شایعترین اشکال پیوند مغز استخوان عبارتند از:
- پیوند «اتولوگ» autologous: طی این نوع پیوند، بیمار بافت پیوندی(مغز استخوان) خود را دریافت می‌کند. در این روش مغز استخوان بیمار را خارج و آن را در معرض داروهای ضد سرطان قرار می‌دهند تا سلولهای بدخیم کشته شوند. سپس محصول بدست آمده را منجمد و نگهداری می‌کنند.
- پیوند «آلوژنیک» allogeneic: بیمار بافت پیوندی را از فردی غیر از خود یا دو قلوی مشابه خود (مثل برادر، خواهر، و یا هر یک از والدین و یا فردی که هیچگونه نسبتی با بیمار ندارد) دریافت می‌کند. این فرد باید سازگاری بافتی نزدیک با بدن بیمار داشته باشد.
شایعترین بیماریهایی که تحت درمان با پیوند مغز استخوان قرار میگیرند عبارتند:
- بعضی سرطانها مانند: لوسمی، لنفوم، میلوم متعدد
- کمخونی آپلاستیک
- نوتروپنی مادرزادی
- آنمی سلول داسی شکل
- هموگلوبینوپاتی هایی نظیر تالاسمی
- سندرم میلودیسپلاستیک
- بعضی از سرطانهای دوران کودکی نظیر: نورو بلاستوم
- سندروم هورلر و آدرنولوکودیستروفیسندرومهای نقص سیستم ایمنی
- هموگلوبینوری حمله ای شبانه
- آمیلوئیدوز اولیه
- سرطانهای دستگاه تناسلی: سرطان بیضه، سرطان تخمدان
مصوبه مربوط به مساعدت هیات امنا به اعمال پیوند مغز استخوان :
مصوبه جلسه مورخ 1387/۱۲/13 ؛ هفتاد میلیون ریال مساعدت شامل:
- مبلغ چهل میلیون ریال از هزینه‌های هتلینگ و درمانهای بیمارستانی
- مبلغ بیست میلیون ریال هزینه داروهای بیمار حین بستری
- مبلغ ده میلیون ریال از هزینه های ملزوماتی ( شامل ستهای پیوند و محلولهای ضدانعقاد )
آمار مساعدت هیات امناء به اعمال پیوند مغز استخوان انجام شده بین سال های ۱۳۸۸ تا ۱۴۰2 در جدول و نمودارذیل ارائه شده است:
| آمار 15 ساله حمایت هیات امنا از اعمال پیوند مغز استخوان |
| سال |
1388 |
1389 |
1390 |
1391 |
1392 |
1393 |
1394 |
1395 |
1396 |
1397 |
1398 |
1399 |
1400 |
1401 |
1402 |
| تعداد |
522 |
559 |
598 |
673 |
747 |
817 |
913 |
959 |
1109 |
1143 |
1162 |
1054 |
1271 |
1353 |
1323 |
هیات امنا در سال ۱۴۰2 از 1323 عمل پیوند مغز استخوان در ۱۶ مرکز پیوند کشور حمایت به عمل آورده است. مراکز دارای بیشترین تعداد عمل پیوند مغز استخوان در سال ۱۴۰2 به شرح ذیل می‌باشند:
- بیمارستان دکتر علی شریعتی
- بیمارستان آیت ا. . . طالقانی تهران
- بیمارستان نمازی شیراز
- بیمارستان مرکز طبی کودکان
- بیمارستان سیدالشهداء اصفهان
درحال حاضر، حمایتهای هیات امناء از بخش های پیوند مغز استخوان در ۴ محور انجام میشود :
- مساعدت در مورد هزینه هتلینگ و درمانهای بیمارستانی
- مساعدت در خصوص تامین هزینه های داروهای مورد نیاز بیمار در حین بستری
- تامین ست ها و محلول ضد انعقادی مورد نیاز جهت عمل پیوند
- تجهیز مراکز جدید و جایگزینی دستگاه های قدیمی موجود در مراکز پیوند با جدیدترین نسل دستگاه های جداکننده سلولی
شایان توجه است که باتوجه به هزینه های چشمگیر دوره های دارودرمانی بیماران پیوند مغز استخوان، این هیات علاوه بر مساعدت انجام شده درخصوص هزینه های دارویی حین بستری بیماران (مطابق بند ج ماده ۳ آئین نامه حمایت از بیماران پیوند مغز استخوان)، پس از اتمام سقف مساعدت مذکور، بخشی از هزینه های درمان دارویی این بیماران را در قالب مساعدت های واحد مساعدت به بیماران هیات امناء (موضوع ماده ۸۰ آئین نامه هیات)، تقبل می نماید .